Παιδική Φτώχεια

Σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού βρίσκονται 686.000 παιδιά, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Unicef που εξετάζει της επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Η έκθεση, που συντάχθηκε σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Αθηνών, περιγράφει με τα πιο μελανά χρώματα την κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα, καθώς διαπιστώνει μείωση στον πληθυσμό τους, περικοπές των κοινωνικών παροχών και της κοινωνικής ασφάλισης και πολύπλευρη αύξηση του κοινωνικού αποκλεισμού.

Η κοινωνικοοικονομική κρίση, δυστυχώς αφήνει το στίγμα της στην πιο ευαίσθητη κοινωνική ομάδα που είναι τα παιδιά. Τα παιδιά συνιστούν μία πολύ ευάλωτη κοινωνική ομάδα, καθώς όσα γεννήθηκαν φτωχά, περνούν χρόνια σε αυτή την κατάσταση και έχουν μεγάλες πιθανότητες να μην ξεφύγουν απ’ αυτή, σε σχέση με άλλα παιδιά που δεν γεννήθηκαν φτωχά. Γενικά κινδυνεύουν περισσότερο από τη φτώχεια από τους μεγάλους και είναι πιθανόν να εξελιχθούν σε φτωχούς και κοινωνικά αποκλεισμένους ενήλικες. Αξίζει να αναφερθεί ότι ένας ενήλικας μπορεί να κατέληξε φτωχός λόγω των πράξεων του, των επιλογών του ή των δυνατοτήτων του, όμως ένα παιδί που γεννήθηκε σε μία φτωχή οικογένεια δεν ευθύνεται το ίδιο γι’ αυτό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και πριν την κρίση (μεταξύ 1996 και 2006), όπου στην υπόλοιπη Ευρώπη το ποσοστό της παιδικής φτώχειας μειώθηκε (από 19% σε 18%), στην Ελλάδα αυξήθηκε (από 19% σε 22%). Τα παιδιά αυτά έχουν πληγεί λόγω της μείωσης είτε των εισοδημάτων των οικογενειών τους ή των κοινωνικών παροχών. Ο βασικότερος δείκτης της φτώχειας είναι η εισοδηματική έλλειψη παιδιών 0-15 ετών, που ζουν σε οικογένειες με εισόδημα κάτω από το όριο του 60% του εθνικού ισοδύναμου. Γενικά μπορεί να οριστεί ως η αποστέρηση βασικών υλικών αγαθών (τροφή, νερό, συνθήκες υγιεινής, στέγη), κοινωνικών υπηρεσιών (υγεία, εκπαίδευση) και άλλων παραγόντων που βοηθούν τα παιδιά να επιβιώσουν, να αναπτυχθούν και να ενταχθούν στην κοινωνία. Αξίζει να αναφερθεί ότι η φτώχεια που βιώνει ένα παιδί επιδρά σε όλους τους τομείς της ανάπτυξής του,σωματική, ψυχική και πνευματική (η έλλειψη υλικών αγαθών οδηγεί στον υποσιτισμό του, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζει την υγεία και την εκπαίδευσή του, που στη συνέχεια επιδρά στην ανάπτυξή του).

Οι οικονομολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ψυχολόγοι,οι νευροψυχίατροι δίνουν έμφαση σε διαφορετικούς τομείς που μπορεί να επηρεάσει η φτώχεια την ανάπτυξη του παιδιού. Οι πρώτοι εστιάζουν στην έλλειψη υλικών αγαθών, οι δεύτεροι και οι τρίτοι τονίζουν την έλλειψη ποιότητας στις οικογενειακές σχέσεις, οι τέταρτοι δίνουν έμφαση στις ελλείψεις στη λειτουργία του εγκεφάλου των μικρών παιδιών. Σημαντικός παράγοντας των επιπτώσεων της φτώχειας στα παιδιά είναι και το πότε εμφανίζεται αυτή καθώς, όπως ήδη αναφέρθηκε, όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο περισσότερο καταστροφικές είναι οι συνέπειές της. Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές ανάμεσα στα παιδιά που επηρεάζονται από τη φτώχεια και τα υπόλοιπα αρχίζουν να εμφανίζονται, όσον αφορά στη γλώσσα και στην ανάπτυξη των συμπεριφορών, στην ηλικία των 2 ετών και γίνονται εντονότερες μέχρι την ηλικία των 5 ετών, ενώ η πλέον καταστροφική μορφή της είναι αυτή που ξεκινάει στην προσχολική ηλικία και βιώνεται συνεχόμενα. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι οι επιδράσεις της ξεκινούν ακόμη προτού γεννηθεί το παιδί.

Η φτώχεια επηρεάζει το παιδί βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Συγκεκριμένα:

– Η εμφάνιση του φαινομένου αυτού στην αρχή της ζωής του παιδιού, μπορεί να είναι εξαιρετικά βλαβερή, καθώς διαταράσσεται η πολύ γρήγορη ανάπτυξη του εγκεφάλου του, με αρνητικές συνέπειες σε θεμελιώδεις ικανότητες, όπως στην εξέλιξη της γλώσσας, της μάθησης και της ανάπτυξης ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, π.χ ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά

– Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στη φτώχεια και στην ανάπτυξη των μικρών παιδιών σε νοητικό, κοινωνικό, συναισθηματικό επίπεδο. Διαπιστώνονται προβλήματα στη  σωματική τους ανάπτυξη (πονοκέφαλοι, κοιλιακοί πόνοι, ταχυκαρδία, δυσφορία, μεγαλύτερες πιθανότητες για άσθμα και προβλήματα του αναπνευστικού, διαβήτη, υψηλά επίπεδα μολύβδου στο αίμα, αναιμία, καρδιακά προβλήματα και ατυχήματα λόγω ελλιπούς επίβλεψης των γονέων, προβλήματα στο ύψος, το βάρος, την ακοή, την όραση, νευρολογικά προβλήματα, σωματική κακοποίηση, προβλήματα ύπνου κ.ά) διαταραχές στην ψυχική τους υγεία (προβλήματα συμπεριφοράς, συναισθηματικά, μειωμένη αυτοπεποίθηση, αίσθημα κατωτερότητας ή κατάθλιψη, προβλήματα με συνομηλίκους, καθώς βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, αβεβαιότητα, ανασφάλεια, προκαταλήψεις, υψηλά επίπεδα άγχους, φόβου (μήπως υποστούν βία στο σχολείο ή την επικίνδυνη γειτονιά που ζουν) καθώς και αισθήματα πόνου, θυμού κ.ά.

– Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στη φτώχεια και την παχυσαρκία, καθώς τα παιδιά καταναλώνουν φθηνά προμαγειρεμένα γεύματα και επεξεργασμένες τροφές

– Όταν ένα παιδί είναι φτωχό υποσιτίζεται, είναι περισσότερο εκτεθειμένο σε κινδύνους και ατυχήματα, δεν ντύνεται σωστά, δεν έχει τη δυνατότητα να αγοράσει τα απαραίτητα υλικά για το σχολείο, με αποτέλεσμα να αδιαφορεί ή να μην πηγαίνει καν σ’ αυτό, φοιτά σε μη ποιοτικά προγράμματα, δεν συμμετέχει σε εξωσχολικές δραστηριότητες και απομονώνεται. Πιθανώς να καταλήξει άστεγο και αναγκασμένο να μένει σε αυτοκίνητα, πάρκα, δημόσιους χώρους, εγκαταλειμμένα κτίρια, σταθμούς τρένων ή αυτοκινήτων κ.ά.

– Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στη φτώχεια και την βρεφική και παιδική θνησιμότητα.

– Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στη φτώχεια και την κακή ακαδημαϊκή επίδοση των παιδιών, όπως προαναφέρθηκε, καθώς και με τη συνέχιση ή διακοπή των σπουδών τους. Τα φτωχά παιδιά γνωρίζουν, από πολύ μικρά, ότι δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες με συνομηλίκους τους από ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα στην απόκτηση υλικών και κοινωνικών αγαθών. Γι’ αυτό ενώ τα δεύτερα επικεντρώνονται στην εκπαίδευση, τα πρώτα ασχολούνται με την επιβίωση και την απόκτηση χρημάτων (π.χ. το αν θα φτάσουν ασφαλή σπίτι τους ή αν θα έχουν να φάνε το μεσημέρι).

– Τα φτωχά παιδιά παρουσιάζουν βεβαρημένη εγκεφαλική λειτουργία ως ενήλικες και δυσκολεύονται να ελέγξουν τα συναισθήματά τους.

– Τα φτωχά παιδιά μπορεί να οδηγηθούν στο κοινωνικό περιθώριο.

– Η φτώχεια επηρεάζει τις προσωπικές προσδοκίες των παιδιών και τη μελλοντική ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Επίσης η φτώχεια επηρεάζει το παιδί άμεσα και έμμεσα. Για παράδειγμα μπορεί να οδηγήσει σε σκληρή τιμωρητική στάση των γονέων, λόγω των σχετικών με αυτή προβλημάτων που αντιμετωπίζουν (άμεση επιρροή) και τελικά σε μειωμένη επίδοση στο σχολείο και αυξημένη επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά (έμμεση επιρροή). Αξίζει να σημειωθεί ότι στη χώρα μας η παραβατικότητα των ανηλίκων έχει αυξηθεί εντυπωσιακά κατά την περίοδο της κρίσης (κατά 58% μεταξύ του 2010 και 2011 για δράστες ηλικίας 9-13 ετών και κατά 53% για ανήλικους δράστες γενικά.

Γι’ αυτό η πρόληψη και η αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας απαιτεί δράση σε πολλούς διαφορετικούς τομείς και κυρίως παρεμβάσεις που ξεκινούν από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού. Παιδιά που έχουν έλλειψη τροφής, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και εκπαίδευσης σήμερα, θα έχουν τα ίδια και ως ενήλικες. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να αναπτυχθούν στρατηγικές, που θα δώσουν ριζικές λύσεις στο πρόβλημα και θα εξαλείφουν τις επιδράσεις του. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα παιδιά βιώνουν τη φτώχεια διαφορετικά από τους ενηλίκους και είναι πιο επιρρεπή στις επιδράσεις της. Η πρώιμη παιδική ηλικία, ιδιαίτερα η προσχολική, όπως προαναφέρθηκε, είναι βασική για την ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου, καθώς γύρω στα 10 έτη έχουν καθοριστεί οι μαθησιακές του δυνατότητες, ενώ στην ηλικία των 15 χρονών, η σωματική και ψυχική του υγεία έχουν επηρεαστεί σημαντικά από τις μέχρι τότε εμπειρίες του. Γι’ αυτό καθίσταται επιτακτική ανάγκη, η εξάλειψη της φτώχειας να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα.